هرس صحیح و اصولی درخت زیتون

زیتون از درختان همیشه سبز است، هرس درختان زیتون ، با درختان خزان دار نظیر سیب، گلابی، هلو و … متفاوت است. مفهوم هرس زیتون فراتر از قطع شاخه هاي درختان است زیرا نتایج هرس این دو نوع درخت باهم متفاوت است و دامنه وسيع تري از عمليات تنك كردن يا حذف اندام ها به روش معمول را شامل مي شود .

نوکاریز | هرس درخت زیتون :

هرس يك سري از تدابير تعريف شده است كه باید هنرمندانه در فرم دهي و تشكيل تاج تأثیرگذار باشد و  نمو اندام هاي زايشي و رویشي و رشد فوقاني و تحتاني درخت را تعديل کند به طوري كه با انجام هرس عملكرد و كيفيت ميوه به حداكثر رسانده شود.

هرس درختان زیتون از اهميت ويژه اي برخوردار است به طوریکه در زیتون وقتی از قیچی باغبانی برای هرس استفاده می شود قسمتی از شاخه و برگ فعال و بارده نیز حذف می شود. اگر به ناچار برای تغذیه کافی تعدادی از شاخه های بارده، حذف تعداد دیگری از شاخه های بارآور نیاز باشد در حقیقت مقداری محصول از بین می رود پس نباید درخت زیتون را به حال خود رها کرد و زمانی طولاتی به آن بی توجه شد تا ناگزیر برای حفظ مقداری محصول مقادیر دیگری را فدا کرد. بنابراین لازمه انجام هرس زیتون داشتن دانش كافي در خصوص مورفولوژي و فيزیولوژي درخت و آگاهي از اثرات متقابل محيط و درخت و همچنين تجربه فني و علمي كافي و ديد اقتصادي است. هرس درختان زیتون پس از كاشت نهال براي شروع تربيت و در سراسر طول عمر درخت براي باردهي مستمر و جوانسازی صورت مي گيرد. درخت زيتون از بدو كاشت نياز به هرس دارد و به هرس كاملا واكنش نشان مي دهد. نتیجه این که هر چه هرس درختان زیتون کمتر و ملایم تر باشد بهتر است، فقط با توجه به اینکه میوه ها روی شاخه های سال قبل تشکیل می شوند هرس ملایم باید طوری طراحی شود که همه ساله تعداد کافی شاخه های جوان سال اول حفظ شود تا در سال بعد این شاخه ها بار آورده و محصول مورد نظر را تأمین کنند. در درختان زيتون ميوه به طور طبيعي روي شاخه هاي سال قبل توليد مي شود، بنابراين براي توليد محصول فراوان لازم است همه ساله روي درخت تعداد كافي شاخه جديد با رشد متوسط توليد شود كه سال بعد ميوه ها روي اين شاخه ها ظاهر شوند. چوب زيتون نرم است و بسته به رقم شاخه هاي داراي ميوه خميده مي شوند، و درخت به آساني از جوانه های خوابيده شاخه توليد مي كند. بدين ترتيب كه روي انحناي شاخه ميوه دهنده (كه در اثر وزن ميوه خم شده اند) شاخه هاي جديد توليد مي شوند .

نوکاریز | اهداف هرس درختان زیتون :

1- ايجاد ساختار متعادل تاج و فرم دهي اصلي

2- كم كردن رشد رويشي و تقويت فاز زايشي

3- ايجاد تنه و شاخه هاي قوي جهت تحمل بار محصول در زمان باردهي و دوران توليد اقتصادي

4- سطح ميوه ده جديد درخت و رسيدن به عملكرد بالا از نظر كمي و كيفي

5- كاهش تناوب باردهي با ايجاد تعادل در باردهي

6- كنترل اندازه درخت جهت سهولت عمليات برداشت، ايجاد سهولت در كنترل آفات و بيماري ها

7- جلوگيري از مسن شدن تاج و حذف شاخه هاي غيربارده و بالا بردن عمر اقتصادي باغ

8- تشكيل مجدد تاج بعد از خسارت ناشي از سرمازدگي يا آفات و بيماري هاي احتمالي

9- جوان سازی درختان مسن و رها شده

10- ايجاد تعادل در قسمت هاي هوايي تاج و ريشه درخت

11- برقراري تعادل غذايي و ايجاد شرايط مناسب توليد ميوه

12- قرينه سازي درخت و توزيع كانوپي (تاج) در اطراف درخت به طور يكسان

نوکاریز | رابطه هرس با فیزیولوژی درخت زیتون :

هرس درختان زیتون در سوخت و ساز آن تغییرات عمده ای ایجاد میکند بنابراین شخص هرس کننده باید حداقل اطلاعات در مورد زندگی ( بیولوژی ) درخت داشته باشد که قسمتی از آنها ذیلا به طور اختصار گفته می شود.

ایجاد تعادل غذایی:

با کمک هرس می توان بین اندام های موجود در خاک ( ریشه ) که وظیفه جذب مواد معدنی را دارند با اندام های هوایی ( برگ و شاخه) که وظیفه جذب کربن هوا و نهایتاً سوخت و ساز و تولید میوه را دارند تعادل ایجاد کرد تا محصول کافی برداشت شود.

گرایش های ( فتوتروپیسم ):

به علت تمایل و گرایش شاخه ها به سمت نور خورشید در بعضی موارد قرینه شدن شاخه ها به هم می خورد. وظیفه هرس کننده اصلاح این پدیده و ایجاد شاخه های سالم، قوی، متعادل و قرینه است.

رشد و نمو پاجوش ها:

در درختان جوان بارده، پاجوش ها از مواد غذایی و رطوبت برای رشد و نمو و ایجاد اندام های چوبی خود استفاده می کنند، همچنین در تغذیه کافی درخت و تولید میوه مانعی ایجاد می کنند. به این پاجوش ها نباید اجازه رشد و نمو داده شود و باید بلافاصله پس از ظاهر شدن قطع گردند. در درختان سالمند و در حال نابودی کم بارده پاجوش ها مفید هستند. در این حال قوی ترین، سالم ترین و مناسب ترین پاجوش ها را انتخاب و نگه داری و بقیه حذف می شوند، این پاجوش ها پس از رشد کافی تبدیل به درختان بارآوری می شوند و جایگزین درخت سالمند اصلی که قطع شده است می شوند.

ارقام مختلف زیتون از نظر رشد شاخه ها متفاوت هستند ( رشد عمودی یا افشان) برای هر واریته با در نظر گرفتن این خصوصیات هرس مناسب همان واریته باید انجام شود.

نوکاریز | زمان هرس درخت زیتون :

هرس درختان زیتون بعد از برداشت ميوه هاي زيتون و در دوره استراحت درخت شروع مي شود و تا قبل از شروع رشد و نمو ادامه دارد. در مناطقي كه داراي زمستان سرد است باید از هرس در زمستان اجتناب كرد زيرا حجم بيشتر تاج درخت نقش حفاظتي در برابر خطر سرمازدگي ايفا مي كند.

پس از شروع جريان شيره نباتي زماني كه پوست به راحتی از چوب جدا مي شود از انجام هرس خودداري شود زيرا در اين شرايط زخم هاي ايجاد شده در اثر هرس به خوبی ترميم نمی شوند.

نوکاریز | ابزارآلات هرس زیتون :

جهت انجام هرس درختان زیتون از قيچي هاي هرس، اره ها، اره زنجيري، دستكش و عينك ايمني استفاده شود. چاقو فقط براي صاف كردن زخم هاي حاصله از هرس (ايجاد شده توسط اره) كاربرد دارد.

تكامل ابزارآلات هرس در سال هاي اخير سير تحولي چشمگيري را دارد. به طوري كه ماشین آلات و ابزارهاي پيشرفته به بازار عرضه شده است كه با استفاده از نيروي باد كار مي كنند. با استفاده از قيچي هاي پنوماتيك به علت سهولت در قطع شاخه ها با صرف كمترين نيرو توسط فرد هرس كار، کارایی بيشتر مي شود. قيچي هاي پنوماتيك نيازمند کمپرسور جهت تأمين هواي فشرده هست.كار با قيچي پنوماتيك نياز به تمرين و كسب تجربه كافي دارد .

نوکاریز | نكات بهداشتي و فني در هرس درختان زیتون :

1- محل بريدگي حاصل شده از قطع شاخه روي درخت، محل مناسب براي رشد و پرورش باكتري ها، قارچ ها و هجوم آفات و امراض است، بنابراين حتماً بايد با چسب پيوند پوشانده شوند.

2- در هرس درختان مشكوك به آلودگي حتماً بايد وسايل هرس را ضدعفونی، سپس اقدام به هرس زیتون های بعدي کرد، با اين عمل از گسترش آلودگي و مبتلا شدن درختان سالم جلوگيري می شود ( ضدعفونی با محلول هاي ضدعفوني كننده موجود در بازار ).

3- در شاخه هايي كه قطع آن ها با اره اجتناب ناپذیر است به دليل اينكه زخم هاي مضرس(دندانه دار) روي درخت باقي مي ماند حتماً بايد پس از مسطح کردن سطح برش خورده با چاقوي تيز، اقدام به پوشش آن با چسب پيوند کرد، تا ضمن جلوگيري از خشكي محل زخم، مانعي در مقابل ورود عوامل آفت و بيماري ايجاد كنيم، در نتيجه بهبود و ترميم زخم سریعتر و سالم تر صورت می گيرد.

4- تيغه قيچي به طرف شاخه اي كه قطع مي شود، نباشد تا زخم ايجاد شده توسط تكيه گاه قيچي، روي درخت نماند.

5- از باقي گذاشتن تكه شاخه بر روي شاخه هرس شده مطابق شكل زير خودداري شود .

6- برش به صورت پشت به جوانه و به صورت مورب زده شود. در برش مورب تجمع و نفوذ آب در محل زخم نخواهيم داشت.

نوکاریز | مراحل برش شاخه هاي قطور با اره:

برش شاخه هاي قطور با اره بايد طبق شکل زیرمرحله اي باشد. در مرحله اول ابتدا از زیر شاخه تا یک چهارم قطر شاخه پیش روی کرده و محل قطع در این حال باید 30 سانتی متر از تنه اصلی فاصله داشته باشد. در مرحله دوم برش را 2 الی 3 سانتی متر از روی برش محل اول صورت می گیرد در مرحله آخر برش نهایی را به صورت مورب از محل یقه به صورت زائده ای که به جا می ماند انجام می دهیم. زيرا با اين نوع برش از پارگي پوست تنه در اثر سنگيني وزن شاخه و آسیب دیدگی تنه جلوگيري به عمل مي آید .

نوکاریز | مشخصه های مهم نهال آماده کاشت زیتون :

1- ارتفاع نهال 60 الی 80 سانتی متر و قطر نهال حداقل 6 میلیمتر

2- تک شاخه ای بوده و شاخه به صورت خشبی

3- دارای ریشه سالم و کافی و برگ شاداب

4- عاری از هرگونه آفات و بیماریها و علایم آلودگی ویروسی

نوکاریز | انواع هرس در زيتون :

1- هرس در مرحله نونهالي

2- هرس فرم دهي

3- هرس باردهي

4- هرس جوان سازی

نوکاریز | هرس در مرحله نونهالي :

در مرحله نونهالي كه 2 الي 4 سال طول مي كشد گياه داراي رشد زياد است و ميوه اي توليد نمي شود. در اين مرحله هرس بسيار كم فقط به منظور فرم دهي انجام مي شود. هدف از فرم دادن درخت زيتون همانند ساير درختان ميوه، ايجاد اسكلت مناسب براي درخت جهت نگه داري اندام های گياه و محصول در طول سال هاي باردهي است.

عمليات هرس در مرحله نونهالي :

1- حذف پاجوش ها و ترک ها

2- متعادل نمودن نمو قسمت هاي فوقاني تاج

3- جلوگيري از روي هم افتادن شاخه ها

4- كاهش رقابت بين شاخه هاي جانبي و محور اصلي

5- تحريك ايجاد شاخه هاي جانبي در نقاط خاص روي تنه اصلي و حذف شاخه هايي كه به شكل نهايي درخت لطمه می زنند.

6- تمامی شاخه هايي كه به غير از شاخه هاي انتخاب شده رشد مي كنند، بايستي حذف شوند.

7- پس از كاشت نهال تمامي شاخه هاي جانبي كه در زير ارتفاع حدود 80 سانتي متري رشد كرده باشند ، باید حذف شوند. البته در مناطق با وجود تابش شديد آفتاب ارتفاع كمتر (حدود 40 سانتيمتر) در نظر گرفته مي شود. در سال دوم حدود 5 شاخه در جهات مختلف انتخاب ميكنيم (با حفظ ليدر مركزي) كه در آینده اسكلت اصلي درخت را تشكيل می دهد.

8- در مناطق با تابش آفتاب زياد به دليل جلوگيري از سوزش تنه، تنه اصلي كوتاه تر در نظر گرفته مي شود.

نكته مهم: هرس درختان زیتون به صورت شديد در طول سال هاي اوليه بر روي رشد گياه اثري بازدارنده دارد و شروع زمان باردهي را به تأخير مي اندازد و حجم محصول را نيز كاهش مي دهد، بنابراين بايد هرس زیتون را در اين زمان به حداقل برسانيم.

نوکاریز | هرس فرم دهي :

فرم های معمول تربيت نهال هاي جوان :

هرس جامی :

1- شاخه هاي فرعي در جهات و ارتفاع مختلفي از تنه انتخاب مي شوند .

2- كليه شاخه هاي خارج از فرم حذف می شوند.

3- تمامي پاجوش ها و ترک ها در قسمت هاي پاييني حذف می شوند.

4- در مناطقي كه تابش آفتاب كم است، توصيه می شوند.

هرس محور مرکزی :

1- هدايت درخت به صورت تك تنه.

2- حذف پاجوش و ترک ها در قسمت هاي پاييني.

3- حذف كليه شاخه هاي خارج از فرم.

4- در اكثر مناطق زيتون كاري از اين روش استفاده می شود.

هرس کروی :

1- تربيت تاج به صورت بسته با انبوهي از شاخ و برگ.

2- در مناطقي كه تابش آفتاب زياد است كاربرد دارد و ميوه در قسمت داخلي تاج تشكيل مي شود.

نوکاریز | هرس در دوره ي باردهي و توليد :

در اين دوره رشد رويشي به مقدار كافي وجود دارد، اما مقدار آن كمتر از دوره نونهالي است. در طول دوره بلوغ درختان از نسبت برگ به چوب بيشتري برخوردار اند، لذا هرس بايد طوري انجام گیرد كه باعث نفوذ بيشتر نور به داخل تاج شود تا كيفيت میوه ها بهتر و برداشت نيز آسان تر شود. در طول اين مرحله از زندگي درخت، هرس بايد بتواند دوره باردهي درخت را حتی الامکان طولاني سازد.

نکته : در صورت بي دقتي در امر هرس درختان زیتون يا عدم هرس زیتون ، سال آوري تشديد مي شود و كميت و كيفيت محصول كاهش مي يابد.

نوکاریز | چند نکته در خصوص تغییر فرم درختان زیتون چند تنه به یک تنه :

درختان جوانی که رشد زیادی نکردند ( کمتر از 2 تا 3 سال سن ) :

یکی از بلندترین و قویترین تنه ها انتخاب و بقیه حذف میگردند . تنه انتخاب شده محکم به قیم بسته میشود تا زمانیکه درخت بتواند روی پای خود بایستد . در صورتیکه رشد نهال به حد مطلوب رسید عملیات هرس فرم دهی به روشهایی که تا کنون اشاره گردید اجرا میگردد.

درختان مسن و بارده :

براي جلوگيري از كاهش محصول بايد از انجام هرس شديد بر روي درختان مسن و بارده خودداري شود.

مراحل هرس درختان مسن :

1- قوی ترین و عمودترين شاخه انتخاب می شود.

2- شاخه هاي نزديك به تنه حذف مي شود.

3- پس از سه الي چهار سال هرس متوالي تنه درخت شكل مي گيرد.

نوکاریز | هرس جوان سازی :

این نوع هرس روی درختان پيري كه باردهي آنها زياد مطلوب نيست صورت می گیرد. لذا باغداران توجه لازم ندارند و محصول خوبي هم از آن ها برداشت نمي شود . هزينه برداشت محصول اين درختان به دليل بلند بودن شاخه ها و خارج از دسترس بودن ميوه توليدي بيشتر از درختان جوان است. با پير شدن درخت نسبت بين مواد غذايي جذب شده از ريشه درخت و مواد غذايي توليد شده در برگ درختان به هم خورده كه نتيجه آن كاهش عملكرد درختان و شديدتر شدن تناوب باردهي در زيتون (درخت زيتون اصولا جزو درختان داراي تناوب در باردهي است) است.

نكاتي در خصوص هرس جوان سازی :

1- دوباره جوان سازی درختان بلند

الف – انتخاب 2 یا 3 شاخه اصلی و تعیین فاصله بین شاخه ها

ب – طي 4 الي 5 سال تاج درخت دوباره جوان سازی شود.

دوباره جوان سازی درختان تربيت شده :

الف – قطع كامل يكي از شاخه ها در يك جهت

ب – خروج شاخه ها از زير محل برش

ج – حذف الباقي شاخه ها بعد از شروع باردهي شاخه هاي جديد حاصله

د – خروج شاخه هاي جديد از زير محل برش

ذ – که سرانجام نتیجه آن تربیت درخت جوان خواهد بود

نوکاریز | مزاياي جوان سازی درختان :

1- افزايش كيفيت ميوه

2- درشت شدن ميوه

3- كاهش هزينه برداشت، زيرا كارگران مي توانند در واحد زمان حجم بيشتر از محصول را برداشت کنند.

4- افزايش كيفيت روغن ميوه ( زيرا در صورت ارتفاع بلند درخت، ميوه چيده شده با شدت بيشتري به زمين برخورد و شدت لهيدگي در آن بالاتر است ).

5- نفوذ نور كافي به تاج درخت

6- افزايش عملكرد محصول و اقتصادي بودن محصول توليدي

7- كاهش هزينه مبارزه با آفت و بيماري ها به دليل كوتاه شدن تاج درخت ( محلول سمي كمتري در درختان با تاج كوتاه مصرف مي شود ).

نتیجه گیری :

لازم به ذکر است هميشه در زیر پوست درختان ميوه، جوانه هاي خفته ای وجود دارند كه در صورت نياز و تحريك مي تواند توليد شاخه هاي جايگزين کنند. انجام هرس درختان زیتون به شکل سنگین سبب بيدار شدن جوانه هاي خفته مي شود. از آنجايي كه سطح قطع شده تنه درخت در معرض آلودگي به آفات و بيماري هاي قارچي قرار دارد، باید توسط چسب هرس يا چسب چوب آغشته به يك تركيب قارچكش پوشانده شود. معمولا در باغات سنتي و قديمي درختان به طور متراكم كشت شده و چون زيتون درختي شديداً نور دوست و مايل به رشد عمودي و قد كشيدن است، با یکدیگر رقابت می کنند تا نور بيشتري جذب کنند. به خاطر داشته باشيد كه در چنين باغاتي درختان منتخب نبايد از نور آفتاب محروم بمانند زيرا در اين صورت شاخه هاي جديد تولیدشده رشد مناسبي ندارند و باردهي درخت هرس شده به تأخير مي افتد.

در بهار جهت سرعت بخشيدن به رشد شاخ و برگ های درختان هرس شده از كودهاي ازته ( اوره ، سولفات آمونيم ) و آبياري منظم استفاده می شود. در زمستان سال بعد شاخ و برگ زيادي بر روي درخت ايجاد می شود كه بايد از مجموع آن ها چهار شاخه بزرگتر را در چهار جهت مختلف ( شمال، جنوب، غرب، شرق ) انتخاب و مابقي را حذف نمود. باردهي درختان هرس شده به اين روش 3 تا 5 سال بعد شروع می شود. طي اين مدت بايد با هرس شاخه هاي اضافه از شلوغ شدن تاج درخت جلوگيري كرد. با شروع باردهي، درختاني به صورت تك تنه و با بهترين تاج خواهيد داشت كه عملكرد خوبي براي شما به ارمغان خواهند آورد. يكي از تفاوت هايي درختان جوان سازی شده با درختاني كه اين عمل در آنها انجام نشده است عملكرد است که هرساله افزايش می یابد.